This article was previously posted on The Conversation.

Wordt u wel eens wakker en denkt u: “Toen ik jonger was, kon ik overleven met slechts vier uur slaap, maar nu lijkt het alsof ik er tien nodig heb”? Of heb je ooit uit de sportschool gelopen en je knieën “gevoeld”?

Bijna iedereen ervaart dit soort tekenen van veroudering. Maar er zijn mensen die hun leeftijd lijken te trotseren. Wijlen rechter Ruth Bader Ginsberg van het Amerikaanse Hooggerechtshof bleef tot haar dood op 87-jarige leeftijd zitten. Het “Great British Bake Off” jurylid Mary Berry, nu in de 80, blijft mensen over de hele wereld inspireren om te bakken en van het leven te genieten. En acteur Paul Rudd werd in 2021 op 52-jarige leeftijd uitgeroepen tot People magazine’s “Sexiest Man Alive”, terwijl hij er nog steeds uitziet alsof hij in de 30 is. Is leeftijd dan gewoon een getal?

Onderzoekers hebben veel aandacht besteed aan het begrijpen van de oorzaken en risicofactoren van ouderdomsziekten zoals Alzheimer, dementie, osteoporose en kanker. Maar velen negeren de belangrijkste risicofactor voor al deze ziekten: het ouder worden zelf. Meer dan enige individuele risicofactor zoals roken of gebrek aan lichaamsbeweging, voorspelt het aantal jaren dat je geleefd hebt het begin van een ziekte. Ouder worden verhoogt het risico op verschillende chronische ziekten met een factor duizend.

Geen twee mensen worden echter even oud. Hoewel leeftijd de belangrijkste risicofactor is voor verschillende chronische ziekten, is het een onbetrouwbare indicator voor hoe snel uw lichaam achteruit zal gaan of hoe vatbaar u bent voor leeftijdsgebonden ziekten. Dat komt omdat er een verschil is tussen uw chronologische leeftijd, of het aantal jaren dat u leeft, en uw biologische leeftijd – uw fysieke en functionele vermogen.

Ik ben een wetenschapper die geïnteresseerd is in het herdefiniëren van “leeftijd”. In plaats van chronologische leeftijd te meten, investeert mijn lab in het meten van biologische leeftijd. Biologische leeftijd is een nauwkeuriger maatstaf voor levensduur, of jaren in goede gezondheid, dan chronologische leeftijd, en correleert niet direct met rimpels en grijze haren. Snelle ouderen ervaren een snellere functionele achteruitgang dan hun chronologische leeftijd.

Mijn grootmoeder, die 83 werd, maar bedlegerig was en zich de laatste jaren van haar leven niet meer kon herinneren wie ik was, was een snelle verouderer. Mijn grootvader daarentegen leefde ook tot zijn 83ste, maar hij was actief, functioneel en maakte zelfs mijn huiswerk met mij tot hij overleed – hij was een gezonde ouder.

Met de ongekende groei van de wereldbevolking die vergrijst, geloof ik dat het uitvinden van manieren om de biologische leeftijd te meten en hoe deze te handhaven of te vertragen, niet alleen cruciaal is voor de individuele gezondheid, maar ook voor de sociale, politieke en economische gezondheid van onze samenleving. Het vroegtijdig opsporen van snelle vergrijzers biedt de mogelijkheid om het traject van biologische veroudering te vertragen, te veranderen of zelfs om te keren.

Genetica en biologische leeftijd

Biologische veroudering heeft vele facetten. Het ontstaat uit een complexe mix van genetische kenmerken en wordt beïnvloed door factoren als de samenstelling van het microbioom, de omgeving, levensstijl, stress, voeding en lichaamsbeweging.

Vroeger werd gedacht dat genetica geen invloed had op veroudering of een lang leven. In het begin van de jaren negentig rapporteerden onderzoekers echter de eerste studies waarin genen werden geïdentificeerd die de levensduur van een kleine rondworm konden verlengen. Sindsdien hebben meerdere waarnemingen de invloed van genetica op veroudering bevestigd.

Zo leven kinderen van langlevende ouders en zelfs kinderen met langlevende broers en zussen doorgaans langer. Onderzoekers hebben ook meerdere genen geïdentificeerd die de levensduur beïnvloeden en een rol spelen bij veerkracht en bescherming tegen stress. Daartoe behoren genen die DNA repareren, cellen beschermen tegen vrije radicalen en het vetgehalte regelen.

Uit onderzoek bij eeneiige tweelingen – die dezelfde genen delen maar niet precies dezelfde levensduur – blijkt echter dat genen niet de enige factor zijn die veroudering beïnvloedt. In feite zijn genen waarschijnlijk verantwoordelijk voor slechts 20% tot 30% van de biologische leeftijd. Dit suggereert dat andere parameters de biologische veroudering sterk kunnen beïnvloeden.

Milieu- en leefstijleffecten

Onderzoekers hebben ontdekt dat omgevings- en levensstijlfactoren de biologische leeftijd sterk beïnvloeden, waaronder sociale verbondenheid, slaapgewoonten, waterconsumptie, lichaamsbeweging en voeding.

Sociale verbondenheid is essentieel voor het welzijn gedurende het hele leven. Maar sociale banden kunnen na verloop van tijd moeilijk te onderhouden zijn door verlies van familie en vrienden, depressie, chronische ziekte of andere factoren. Verschillende studies hebben een sterk verband aangetoond tussen sociaal isolement en meer stress, ziekte en sterfte.

Ook voeding en lichaamsbeweging hebben een sterke invloed op de biologische leeftijd. Blauwe zones, gebieden over de hele wereld waar mensen lang leven, schrijven hun succesvolle veroudering toe aan voeding, lichaamsbeweging en sociale contacten. Voornamelijk plantaardige maaltijden en spurts van activiteit gedurende de dag zijn bekende “geheimen” van gezondheid en levensduur. Hoewel nieuwere studies naar de effecten van dieetinterventies zoals intermittent fasting en tijdgebonden voeding op de levensduur nog niet grondig zijn getest, tonen ze meerdere gezondheidsvoordelen aan, waaronder een betere glucose- en insulineregulering.

Hoewel genetica moeilijk te controleren is, kunnen voeding en lichaamsbeweging worden aangepast om biologische veroudering te vertragen.

Hoe meet je de biologische leeftijd?

Momenteel is er geen effectieve test om het gezondheidstraject van een individu vroeg genoeg in het leven te voorspellen, zodat kan worden ingegrepen en de levenskwaliteit bij het ouder worden kan worden verbeterd. Wetenschappers zijn geïnteresseerd in het vinden van een molecuul dat gevoelig en specifiek genoeg is om te dienen als unieke vingerafdruk voor biologische leeftijd.

In discussies over biologische leeftijd is het van belang rekening te houden met de gezondheid en veerkracht van het individu in plaats van zich alleen te richten op de ziektetoestand. Veerkracht is het vermogen zich aan te passen en terug te komen van een gezondheidsrisico en is vaak een betere voorspeller van functionele gezondheid. Een moleculaire verouderingsvingerafdruk kan een hulpmiddel zijn om mensen te identificeren die minder veerkrachtig zijn en een agressievere monitoring en vroegtijdige interventie nodig hebben om hun gezondheid te behouden en om de verschillen in gezondheid tussen mannen en vrouwen en tussen rassen en etnische groepen te verkleinen.

Er zijn verschillende veelbelovende moleculaire markers die als biologische leeftijdsvingerafdruk kunnen dienen.

Een van deze markers zijn epigenetische klokken. Epigenetica zijn chemische modificaties van DNA die de genfunctie controleren. Verschillende wetenschappers hebben ontdekt dat DNA kan worden “gemerkt” door methylgroepen in een patroon dat verandert met de leeftijd en dat mogelijk kan dienen als een indicator voor veroudering.

Het is echter belangrijk op te merken dat epigenetische klokken weliswaar waardevol zijn gebleken bij het voorspellen van chronologische leeftijd, maar dat zij niet gelijk staan aan biologische leeftijd. Bovendien is het onduidelijk hoe deze epigenetische markeringen werken of hoe zij bijdragen tot veroudering.

Een andere welbekende marker van biologische leeftijd is de opeenhoping van disfunctionele cellen die senescente of zombiecellen worden genoemd. Cellen worden senescent wanneer zij meerdere soorten stress ervaren en zo beschadigd raken dat zij zich niet meer kunnen delen, waarbij moleculen vrijkomen die chronische laaggradige ontstekingen en ziekten veroorzaken.

Dierstudies hebben aangetoond dat het verwijderen van deze cellen de levensduur kan verbeteren. Het is echter nog niet duidelijk wat senescente cellen bij mensen zijn, waardoor het moeilijk is ze op te sporen als maatstaf voor biologische leeftijd.

Ten slotte geeft het lichaam unieke metabolieten, of chemische vingerafdrukken, af als bijproducten van de normale stofwisseling. Deze metabolieten spelen een dynamische en directe rol in de fysiologische regulering en kunnen informatie geven over functionele gezondheid. Mijn laboratorium en anderen zijn bezig de exacte samenstelling van deze chemische stoffen uit te zoeken om uit te zoeken welke het best de biologische leeftijd kunnen meten. Er is nog veel werk aan de winkel, niet alleen om deze metabolieten te identificeren, maar ook om te begrijpen hoe ze de biologische leeftijd beïnvloeden.

Mensen hebben lang gezocht naar een fontein van de jeugd. Of zo’n elixer bestaat, is nog onbekend. Maar onderzoek begint aan te tonen dat het uitstellen van de biologische leeftijd een manier kan zijn om gezonder en voller te leven.

Bron: The Conversation, Aditi Gurkar

Datum: 11 april 2023